Nord Stream 2 heeft vanaf het begin emoties opgeroepen – niet alleen in Europa, maar over de hele wereld. De indrukwekkende pijpleiding - 1234 kilometer lang, zou Rusland met Duitsland verbinden via de Oostzee. Het belangrijkste doel was het verdubbelen van de capaciteit van de bestaande Nord Stream 1. Hoewel de bouw in 2011 begon en in september 2021 werd afgerond, is de pijpleiding nog steeds niet in gebruik genomen.
Verdeelde meningen over Nord Stream 2
Vanaf het begin verdeelde Nord Stream 2 de meningen. Voor landen in West-Europa, die de belangrijkste afnemers van het gas zouden zijn, betekende dit project: stabiele gasleveringen (het zou het risico op onderbrekingen verminderen), omdat de extra infrastructuur de betrouwbaarheid van het energiesysteem zou waarborgen.
Maar de VS en landen in Oost-Europa bekeken het met veel scepsis. De zorgen gingen vooral over:
- Toenemende afhankelijkheid van Russisch gas, wat de energie-onafhankelijkheid van Europa zou kunnen verzwakken en de positie van Rusland tegenover Europese landen, waaronder invloedrijke spelers in de EU (zoals Duitsland, maar ook Nederland, België en Oostenrijk), zou kunnen versterken.
- Geopolitieke gevolgen – meer controle van Rusland over de gasleveringen zou de internationale politiek kunnen beïnvloeden.
Deze verschillen in benadering illustreren perfect hoe diep verdeeld de internationale energiepolitiek was (en is).
Symbool van wereldwijde politieke spanningen
De controverse rond Nord Stream 2 gaat echter verder dan alleen energieproblemen. Dit project is een symbool geworden van wereldwijde spanningen die de hedendaagse internationale betrekkingen vormgeven. Gezien deze uitdagingen blijft de toekomst van de pijpleiding onzeker, hoewel het leek alsof het project al begraven was.
Wat is Nord Stream 2?
Nord Stream 2 is een Duits-Russisch energieproject dat als doel had de leveringen van aardgas vanuit Rusland naar Duitsland te verhogen. De pijpleiding liep door de Oostzee, waardoor het onafhankelijk zou zijn van zogenaamde transitlanden (Polen, Oekraïne of Slowakije), wat de invloed van deze landen op het Europese energiebeleid zou marginaliseren.
De route van de pijpleiding, die het Russische Ust-Luga verbindt met het Duitse Lubmin, weerspiegelt de complexiteit van de internationale betrekkingen die dit soort projecten begeleiden. Gezien de wereldwijde politieke spanningen is het een cruciaal punt geworden in het debat over de toekomst van de Europese energiemarkt. In de visie van Russische strategen zou dit Oekraïne zijn geopolitieke betekenis kunnen ontnemen (dat op zijn eigen manier belangrijk was, omdat belangrijke pijpleidingen tot nu toe door zijn grondgebied liepen - die echter na de ingebruikname van de nieuwe Baltische leiding minder belangrijk zouden worden). Het verlies van invloed op de gastransporten via Oekraïne zou ertoe leiden dat het geen belangrijke partner meer zou zijn voor het Westen - wat de overname door Rusland zou kunnen vergemakkelijken. Zo zag Oost-Europa het, waaronder Polen en Zweden, maar Duitsland weerde deze argumenten af door te verwijzen naar het ,,uitsluitend zakelijke" belang van dit project. De poging tot overname van Oekraïne vond echter vrijwel direct na de voltooiing van de infrastructuur plaats - wat een argument zou zijn voor de juistheid van de zorgen van de hoofdsteden van Oost-Europa.
Route van de pijpleiding door de Oostzee
De route van Nord Stream 2 door de Oostzee is een van de belangrijkste elementen van dit project. De pijpleiding loopt door de Narva Baai (tussen Estland en Finland). De Oostzee, als een strategische regio, speelt een cruciale rol in de logistiek en gasleveringen, waardoor een directe verbinding tussen Rusland en Duitsland mogelijk wordt.
De keuze voor de route door de Oostzee zou het volgende mogelijk maken:
- Vermijden van potentiële problemen gerelateerd aan transit door derde landen, waardoor het belang van landen zoals Polen, Oekraïne, Litouwen of Slowakije wordt geëlimineerd.
- Verhogen van de stabiliteit en het volume van de gasleveringen.
- Duitsland in staat stellen om nauwer samen te werken met Rusland - omdat Duitsland de herverdeling van Russisch gas voorzag, dus de verdere verkoop ervan aan andere landen, dankzij zijn infrastructuur. Duitsland zou een gas hub worden - en zich aansluiten bij de grondstoffenmachten van de wereld (zonder zelf grondstoffen te produceren). In de plannen werd echter over het hoofd gezien dat Rusland in dit scenario een enorme macht zou worden met groeipotentieel in de verkoop van gas in hoeveelheden die groter zijn dan ooit, met enorme middelen die ook aan bewapening konden worden besteed.
Tegelijkertijd riep deze route controverse op – zowel vanwege de impact op het milieu als vanwege zorgen over de energieveiligheid van de regio. Het feit dat Duitsland, door de rol van Oost-Europa te marginaliseren, in feite handelde tegen landen waarmee het (en nog steeds) verbonden is door het NAVO-bondgenootschap, terwijl het samenwerkte met een land dat traditioneel een rivaal van de NAVO was, voegde extra spanning toe.
Kaart afkomstig van OSW - het Centrum voor Oosterse Studies (Think-Tank, Polen)
Belangrijkste betrokkenen bij het project
Een cruciale rol in dit project wordt gespeeld door het Russische staatsbedrijf Gazprom, de belangrijkste eigenaar en operator van de pijpleiding. Echter, het project zou niet mogelijk zijn geweest zonder financiële steun van Duitse partners, zoals Nord Stream 2 AG, Uniper SE, Wintershall Dea GmbH, OMV AG, Royal Dutch Shell en ENGIE SA.
De rol van Gazprom als eigenaar en operator
Gazprom, als het grootste Russische energiebedrijf, is verantwoordelijk voor de bouw en exploitatie van de pijpleiding, wat het strategische belang ervan in het Russische energiebeleid onderstreept. Op het moment van de bouw associeerden veel waarnemers de naam Gazprom echter al met een instrument dat werd gebruikt voor politieke druk op Oost-Europa.
Nord Stream 2 AG: Controversiële keuze van de bedrijfsleider
Het bedrijf Nord Stream 2 AG, een dochteronderneming van Gazprom, werd speciaal opgericht om het Nord Stream 2-project vanuit Duitsland te beheren en uit te voeren. Aan het hoofd stond Matthias Warnig - wat extra pikant maakte, was dat hij een voormalig officier van de Stasi was (de voormalige Oost-Duitse geheime dienst, die nauw samenwerkte met de Russen in de communistische tijd). In Duitsland werd dit echter niet breed uitgemeten, noch leidde het tot grote verontwaardiging, hoewel het in Oost-Europa zeker negatief werd opgemerkt.
Politieke en geopolitieke aspecten van Nord Stream 2
Het project Nord Stream 2 was een onderdeel van een grotere politieke en geopolitieke puzzel, die vanaf het begin controverse opriep. De discussies gingen ver buiten energieproblemen en beïnvloedden de internationale betrekkingen. Is Nord Stream 2 slechts infrastructuur, of is het meer – een instrument van invloed en druk?
Duitsland als belangrijkste afnemer van gas
In het licht van de energietransitie zag Duitsland Nord Stream 2 als een manier om de groeiende vraag naar aardgas te bevredigen. Dit zou hun streven naar CO2-reductie ondersteunen door geleidelijk af te stappen van steenkool en kernenergie - omdat tegelijkertijd in het Westen het hoogtepunt van het zogenaamde klimaatactivisme plaatsvond. Ondanks dat Polen in 2021 bijvoorbeeld voor 78 miljard € aan goederen van Duitsland kocht, en Rusland voor een bedrag dat drie keer zo klein was, besloten politici in Berlijn dat het project het risico waard was om bepaalde internationale betrekkingen met Warschau of Stockholm te verpesten, omdat ze met de juiste invloed in de Europese Unie als grootste betaler - in staat zouden zijn om andere landen te dwingen af te stappen van steenkool (en zelfs van kernenergie) en over te stappen op Russisch gas - gekocht in Duitsland, met een toeslag voor transport. Duitsland geloofde zo sterk in dit sprookjesachtige scenario dat het op een gegeven moment zelfs besloot om zijn kerncentrales uit te schakelen, ook al zorgden deze voor goedkope en relatief schone stroom.
Kritiek van de Verenigde Staten en Oekraïne, sancties van de VS
Het project Nord Stream 2 kreeg meteen scherpe kritiek van de Verenigde Staten en Oekraïne. Deze landen benadrukten:
- VS: Toenemende afhankelijkheid van Europa van Russisch gas, wat de energiezekerheid van de regio zou kunnen verzwakken - de Amerikanen beweerden geïnteresseerd te zijn in de regio omdat deze verbonden was met geïnteresseerde landen door het NAVO-bondgenootschap.
- Oekraïne: Verlies van inkomsten uit gastransport, wat zijn economische en politieke positie zou verzwakken.
Aan de andere kant waren er argumenten dat het versterken van samenwerking niet als vijandig zou moeten worden opgevat, en dat uiteindelijk over het energiebeleid van Duitsland en Rusland in Berlijn en Moskou zou moeten worden beslist. De VS reageerden met sancties tegen entiteiten die betrokken waren bij Nord Stream 2, maar deze hadden geen significante invloed op de verandering van de situatie.
De houding van Nederland ten opzichte van het NS2-project
Nederland had een ambivalente houding ten opzichte van Nord Stream 2. Enerzijds waren Nederlandse bedrijven, zoals Royal Dutch Shell, financieel betrokken bij het project en ondersteunden ze de uitvoering ervan. Anderzijds begon de Nederlandse regering, vooral na 2021, steeds kritischer te worden over de pijpleiding, vooral in de context van geopolitieke spanningen en groeiende zorgen over de energiezekerheid van Europa. In Nederland geloofde men aanvankelijk niet helemaal in de stemmingen van partners uit de oostelijke flank van de NAVO, en een eventuele ingebruikname van NS2 zou stabiliteit van de gasleveringen aan Nederland kunnen garanderen. Pas na de uitbraak van de oorlog in Oekraïne en de plotselinge stopzetting van gasleveringen door Gazprom onder verschillende voorwendsels - begon langzaam de benadering te domineren die zei dat Moskou geen stabiele zakelijke partner was.
Na de Russische invasie van Oekraïne in 2022 sprak Nederland zich duidelijk uit tegen de ingebruikname van Nord Stream 2. De Nederlandse regering steunde sancties tegen Rusland en het bevriezen van de certificering van de pijpleiding, en benadrukte de noodzaak van diversificatie van energiebronnen en onafhankelijkheid van Russisch gas.
Afzien van ingebruikname van het project
Het project is uiteindelijk niet in gebruik genomen, omdat de schok die de wereld ervoer na de Russische agressie tegen Oekraïne een bredere reactie en morele rechtvaardiging veroorzaakte om het project stop te zetten, ook al was de infrastructuur voor miljarden € net voltooid. Om de bureaucratische procedures voor de opening van het project aan Duitse zijde te versnellen - stopte Rusland in 2022 na de agressie tegen Oekraïne de gasleveringen aan Europa (via de bestaande leidingen), om het vooruitzicht van een gastekort voor de komende winter te creëren. Dit zou Berlijn moeten dwingen om het nu nog controversiëlere project in gebruik te nemen - maar de internationale druk was al te groot, en landen in Europa werkten aan het versnellen van de diversificatie van gasleveringen in een tempo dat nog nooit was vertoond. De fundering van de Duitse energie-toekomst stortte in, het plan om de sector te domineren - maar ook de bestaande fundering van het concurrentievoordeel van de Duitse economie, namelijk toegang tot goedkope energiebronnen van achter de Oeral.
Explosie en sabotage van Nord Stream 2
26 september 2022 vonden explosies plaats die de Nord Stream 1 en 2 pijpleidingen beschadigden, nabij het Deense eiland Bornholm. De explosies veroorzaakten een lawine van speculaties over hun oorzaken en mogelijke gevolgen.
Kort na het incident waren er veel vermoedens van opzettelijke sabotage. De gevonden sporen van explosieven lijken deze vermoedens te bevestigen, wat suggereert dat de explosies het resultaat waren van een zorgvuldig geplande actie. Deze gebeurtenis werd een keerpunt in het debat over de veiligheid van energie-infrastructuur in Europa, en dwong tot reflectie over de bescherming ervan. Er is geen eenduidige vaststelling gedaan van wie de explosie heeft veroorzaakt.
In het licht van deze gebeurtenissen rijst de cruciale vraag: welke stappen moeten worden genomen om de bescherming van energie-infrastructuur te versterken en soortgelijke incidenten in de toekomst te voorkomen?
Impact op het milieu: Vrijkomen van methaan in de Oostzee
De explosies van de Nord Stream 2 pijpleiding in 2022 hadden catastrofale gevolgen voor het milieu, waaronder het vrijkomen van enorme hoeveelheden methaan in de Oostzee. Dit sterke broeikasgas heeft een destructieve impact op het klimat. De uitstoot ervan in de atmosfeer en de zee vormt een ernstige bedreiging voor het ecosysteem van de Oostzee, dat al met veel ecologische uitdagingen te maken heeft.
Gevolgen van het opgeven van het NS2-project - veranderingen in de EU
We willen niet deelnemen aan het creëren van complottheorieën, maar het is moeilijk om bepaalde toevalligheden niet op te merken. Tot het moment waarop het gas uit Rusland in perspectief via de brede stroom van NS2 naar Duitsland zou stromen, paste het Europese beleid, gevormd door de Europese Commissie, perfect in de economische plannen van Berlijn. Gas werd algemeen erkend als een ecologische brandstof. Gascentrales zouden volgens de plannen van de EU een hoofdrol moeten spelen bij het vervangen van oude kolencentrales in Polen of Slowakije - gepresenteerd als schoon en superstabiel. Ze zouden zelfs kerncentrales moeten vervangen (hoewel hier enorme weerstand werd ondervonden van Frankrijk, waar de energieproductie in principe op kernenergie is gebaseerd).
Op het moment van de ondergang van het NS2-project verklaarde de Europese Commissie plotseling gas als niet-ecologisch, hoewel er eerder geen dergelijke stemmen waren, noch in de politieke kringen van de Europese elites, noch in de wereld van wetenschappelijke denktanks die als dicht bij deze kringen worden beschouwd. Lijkt het niet vreemd dat gas als niet-ecologische brandstof wordt beschouwd en dat wordt aangekondigd af te stappen van gas en het subsidiëren van gasketels te verbieden? Zou iemand überhaupt geloven dat de EU haar lidstaten zou verbieden gassystemen te ontwikkelen als het Duitse NS2-project was geslaagd? En toch is gas beschikbaar, na tijdelijke moeilijkheden verkrijgt Europa het uit andere bronnen - en de prijs stabiliseert.
Als geen gas, wat dan? Het nieuwe beleid van de Europese Commissie
Interessant genoeg moest in de nieuwe plannen van de Europese Commissie de groene revolutie worden voortgezet met uitsluiting van gas, dat nu zou worden vervangen door ... warmtepompen. We hoeven waarschijnlijk niet te vermelden dat het land dat de meeste warmtepompen in Europa produceert ... Duitsland is.
Is de Europese Unie een instrument geworden voor de realisatie van het Duitse economische belang, tenminste op het gebied van energiebeleid?
De toekomst van Nord Stream 2
Het lot van Nord Stream 2 blijft onzeker, en de mogelijke scenario's voor de toekomst zijn zowel divers als moeilijk te voorspellen. De belangrijkste reden voor deze situatie zijn de politieke en geopolitieke spanningen die dit project vanaf het begin hebben vergezeld. Gezien de dynamische veranderingen op het internationale toneel blijft de vraag of de pijpleiding ooit in gebruik zal worden genomen onbeantwoord. Bovendien zijn er speculaties over een mogelijke verkoop van de infrastructuur, wat nieuwe mogelijkheden en ontwikkelingsrichtingen voor Nord Stream 2 zou kunnen openen. Maar zal het worden geopend?
Mogelijkheden voor reactivering van de pijpleiding..
Ondanks de huidige moeilijkheden blijft de kwestie van de reactivering van Nord Stream 2 interesse wekken. Gezien de veranderende politieke en economische realiteiten suggereren sommige experts dat het hervatten van de pijpleiding in de toekomst zou kunnen worden overwogen, na de ondertekening van een naderende vrede in Oekraïne. Spotters zeggen dat het een terugkeer naar ,,business as usual" zou zijn, en het is moeilijk het daar niet mee eens te zijn, aangezien er een behoorlijke kern van waarheid in zit dat zonder de voltooiing van Nord Stream Rusland mogelijk niet Oekraïne zou zijn binnengevallen (het zou het risico niet hebben genomen, aangezien Oekraïne herhaaldelijk de mogelijkheid heeft genoemd om pijpleidingen op haar grondgebied op te blazen, hoewel dit uiteindelijk niet is gebeurd).
In deze context blijft de toekomst van Nord Stream 2 een groot vraagteken, en zijn lot hangt af van de verdere ontwikkeling van de mondiale politieke en economische situatie.
Lessen voor Europa uit de controverse rond Nord Stream 2
De controverse rond Nord Stream 2 biedt Europa waardevolle lessen op het gebied van energiezekerheid en internationale politiek. De belangrijkste conclusies zijn:
- De noodzaak om energiebronnen te diversifiëren, wat de afhankelijkheid van één leverancier zou verminderen.
- Het belang van transparantie en internationale samenwerking bij de uitvoering van grote infrastructurele projecten.
- De behoefte om de positie van Europa op de mondiale energiemarkt te versterken.
Dankzij deze ervaringen heeft Europa de kans om fouten uit het verleden te vermijden en een stabiele en duurzame energie toekomst te verzekeren. Welke andere stappen kunnen Europese landen nemen om deze doelen te bereiken? Deze vraag blijft cruciaal.
laat een reactie achter